Als ik het over ‘acne’ heb, bedoel ik eigenlijk meestal de vorm ‘acne vulgaris’. Vulgaris betekent ‘gemeen’ of ‘de grote hoop’, het is dan ook de meest voorkomende variant van acne. Er zijn veel andere soorten acne die ik in dit artikel graag onder de aandacht breng. Die hebben soms andere behandeling nodig, zijn zeer pijnlijk of zijn vooral gerelateerd aan gedrag. Het is goed om te weten welke soorten er zijn, zodat je onderscheid hierin kunt maken.
Wat is acne?
Acne is een verzamelnaam van verschillende huidaandoeningen waarbij puistjes ontstaan door ontstekingen van de talgklieren. Hoe simpel acne ook lijkt, het is een complexe aandoening waarbij veel verschillende factoren meespelen. Denk aan hormonen, bacteriën en talgproductie. Het is erfelijk, dus ook genen spelen een rol. Sommige mensen hebben er helaas meer aanleg voor dan anderen.
Er zijn twee vormen van acne, namelijk inflammatoir (met ontstekingen) en non-inflammatoir.
Inflammatoire acne bestaat uit pukkels, puisten, noduli (knobbels) en cysten. Als de acne ernstig is, ontstaan er onderhuidse ontstekingen die na genezing littekens achterlaten.
Non-inflammatoire acne zijn witte en zwarte mee-eters (comedonen) die niet ontstoken zijn. Deze kunnen lang blijven zitten. Ze kunnen gaan ontsteken, maar ook na een tijdje weer verdwijnen.
Acne komt vooral voor op de plekken waar veel talgklieren zitten, zoals in het gezicht, de rug, schouders, borst, hals en nek. Het kan ook voorkomen op de bovenarmen en billen. Bij vrouwen komt acne het meeste voor in het gezicht en hals, bij mannen breidt het zich vaker uit tot de schouders, borst en rug. Acne op het lichaam is vaak lastiger te behandelen, omdat de talgklieren groter zijn.
Soorten acne
Hieronder deel ik een overzicht van de vormen acne, zodat je een goed idee hebt van welke soorten er zijn.
Acne vulgaris
De meest voorkomende vorm van acne is acne vulgaris. Het wordt ook wel jeugdpuistjes genoemd, omdat het veel in de puberteit voorkomt. Eigenlijk is dat een misleidende naam, want mensen ouder dan 25 jaar hebben ook last van acne vulgaris. Dit zijn overigens vaker vrouwen, waarschijnlijk door de maandelijkse hormooncyclus.
Alle typische symptomen van acne doen zich voor bij acne vulgaris, zoals mee-eters, puistjes, donkere vlekjes en littekens. Meestal is dit in milde vorm. Met de juiste behandelwijze is acne vulgaris vaak goed te verminderen.
Acne conglobata
Dit is een ernstige vorm van acne, waarbij talgklieren zeer heftig ontstoken zijn. Typisch voor acne conglobata zijn de grote onderhuidse knobbels en abcessen (met pus gevulde holtes). Dit veroorzaakt veel littekens nadat de acne is genezen. De huid op de borst, schouders en rug worden meestal meer aangedaan dan het gezicht.
Acne conglobata houdt vaak lang aan en komt vooral bij mannen voor. Het is onduidelijk wat de precieze oorzaken zijn, maar waarschijnlijk is het gerelateerd aan de testosteronhuishouding.
Ook kan acne conglobata ontstaan als gevolg van vergiftiging door blootstelling aan halogene koolwaterstoffen, zoals chloordioxide. Dit wordt ook wel chlooracne genoemd. Een bekend voorbeeld daarvan is Victor Yushchenko, de presidentskandidaat van Oekraïne in 2004. Hij kreeg soep met dioxine geserveerd, waardoor hij chlooracne in zijn gezicht kreeg. Heftig, maar gelukkig een uitzonderingsgeval.
Acne fulminans
Wanneer bestaande acne vulgaris of acne conglobata opeens heviger wordt, kan acne fulminans ontstaan. Dit is een zeldzame vorm van acne die heel plotseling begint. Naast de pijnlijke en opgezwollen ontstekingen, is er vaak sprake van koorts, pijn in gewrichten en je in het algemeen ziek voelen.
Waardoor de acne verergert is moeilijk te zeggen. Het kan te maken hebben met stress, een infectie of toenemende warmte in de omgeving, maar dit is nog niet bevestigd met wetenschappelijk onderzoek. Behandeling van een gespecialiseerd dermatoloog is hierbij onmisbaar.
Neonatale acne
Neonatale acne wordt ook wel baby acne genoemd. Het komt regelmatig voor dat baby’s kleine puistjes in het gezicht krijgen, vanwege de invloed van hormonen als testosteron en androsteron. Vaak gaat dit na een paar weken vanzelf weer over.
Acne inversa
Deze vorm van acne staat ook wel bekend als hidradenitis suppurativa en is een zeldzame vorm van acne die voorkomt in de lichaamsplooien, zoals de oksels en liezen. Vaak is dit behoorlijk pijnlijk en meestal chronisch van aard. Er werd eerder gedacht dat het zou gaan om ontstekingen van de zweetklieren, waar de term ‘hidradenitis suppurativa’ naar verwijst, maar het blijkt toch te gaan om de talgklieren. De zweetklieren worden pas in een later stadium aangetast, als de acne lang doorzet.
De oorzaken van deze vorm van acne zijn nog niet volledig duidelijk, maar het gaat waarschijnlijk om een combinatie van factoren, zoals hormonen, bacteriën, overgewicht, erfelijkheid en externe dingen als zweten, schurende kleding, warmte en stress.
Acne excoriée des jeunes filles
Soms veroorzaakt lichte acne een obsessie voor krabben of pulken aan het gezicht. Hierdoor verergert de acne en ontstaan veel littekens. Het komt voornamelijk voor bij jonge meisjes en vrouwen, vandaar het Franse ‘des jeunes filles’ in de naam.
Het woord excoriée is Frans voor ‘gehekeld’. Het wordt beschouwd als een psychische, soms psychiatrische aandoening. In een milde vorm gaat het alleen om dwangmatig krabben aan puistjes, een gewoonte die kan worden afgeleerd. Bij de ernstige vorm wordt acne ingebeeld of erg overschat. De intacte huid wordt dan dwangmatig opengekrabd of soms zelfs opengesneden. De wondjes worden steeds erger en veroorzaken veel littekens. Dit kan samengaan met automutilatie, waanpsychosen en angststoornissen. Ook kan het gaan om body dysmorphic disorder, waarbij er een zeer negatieve obsessie voor het uiterlijk is en de huid daarom wordt beschadigd.
In de meeste gevallen is psychische hulp het belangrijkste, omdat er vaak geen acne, of maar heel licht, aanwezig is. Daarnaast wordt er natuurlijk ook gekeken naar een passende behandeling voor de beschadigde huid.
Acne tarda
Als acne opeens verschijnt bij iemand ouder dan 25, dan wordt dit acne tarda (volwassenen acne) genoemd. Ook als iemand voor die tijd al acne had en het blijft houden, wordt het zo genoemd. Deze acne lijkt heel erg op acne vulgaris, maar komt met minder mee-eters. Acne tarda komt vaker voor bij vrouwen. Ongeveer 11% van de vrouwen, ten opzichte van 3% van de mannen, heeft er last van. De helft van de mensen met acne op volwassen leeftijd heeft een vader of moeder met dezelfde klachten.
In sommige gevallen komt deze vorm van acne door het Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS), waarbij er vochtblaasjes op de eierstokken groeien. Dit beïnvloedt de vruchtbaarheid en zorgt voor een toename van mannelijke hormonen. Aangezien testosteron invloed op de talgproductie heeft, kan dit acne veroorzaken of verergeren.
Andere vormen van acne
Soms ontstaat acne door uitwendige factoren, omdat er talgklieren door ontstoken raken. Dit kan gaan om:
- Contact met stoffen die de talgklieren verstoppen, zoals bepaalde cosmetica, olie- en chloorhoudende producten die worden gebruikt bij specifieke beroepen en industrieën.
- Mechanische factoren, zoals druk en wrijving. Acne kan bijvoorbeeld op de kin ontstaan door het bandje van een helm, of een telefoon tegen de wang. Dit moet wel veelvuldig gebeuren; af en toe bellen met je telefoon veroorzaakt geen acne.
- Bepaalde geneesmiddelen kunnen acne geven, zoals prednison (een synthetisch hormoon tegen ontstekingen) en sommige middelen tegen tuberculose en epilepsie.
Geen acne
Bepaalde huidaandoeningen lijken heel erg op acne vanwege zichtbare puistjes, maar zijn dit niet. Het is belangrijk om dit van elkaar te onderscheiden, omdat dit een andere behandeling nodig heeft.
Rosacea
Rosacea, ook wel acne rosacea genoemd, lijkt sterk op acne. Het heeft daar echter niets mee te maken. Het gaat namelijk niet om verstopte en ontstoken talgklieren. Rosacea komt vooral voor op de wangen en neus. In milde vorm is het vooral roodheid en irritatie van de huid, in een meer vergevorderd stadium ontstaan er puistjes, vergrote poriën en zichtbare haarvaatjes (couperose), verruwing van de huid en soms algehele zwelling van het gezicht.
Het is helaas nog onduidelijk wat de oorzaken van rosacea zijn, het lijkt te gaan om een auto-immuunziekte.
Gistpuistjes
Bij gistpuistjes, pityrosporon folliculitis, zijn de haarzakjes ontstoken vanwege een gistinfectie. Deze gist komt van nature voor op de behaarde hoofdhuid, maar kan zich verspreiden over het gezicht, borst en rug en daarmee jeukende puistjes veroorzaken.
Zomeracne
Dit is een onschuldige aandoening, wat wordt veroorzaakt door blootstelling aan de zon. Het wordt ook wel Mallorca acne genoemd, omdat een Deense arts in 1972 dit voor het eerst vaststelde bij een groepje Deense toeristen die terugkwamen van een zonvakantie uit Mallorca. Het zijn meestal kleine pukkeltjes die ontstaan op de schouders, bovenarmen, decolleté en soms het gezicht. Het verdwijnt weer als de zon wordt gemeden.
Pseudofolliculitis barbae
Pseudofolliculitis barbae lijkt op puistjes, maar zijn eigenlijk ontstoken bultjes die ontstaan door ingegroeide haren. Het komt vooral voor waar de huid geschoren wordt, zoals het gezicht, de oksels en schaamstreek.
Het komt meer voor bij mensen met krullend haar en kroeshaar, omdat deze haren sneller ingroeien. Er zijn twee soorten, namelijk transfolliculair (de haar groeit direct onder de huid) en extrafolliculair (de haar groeit eerst uit het haarzakje en vervolgens weer terug de huid in).
Het is helaas niet volledig te voorkomen, maar wordt minder als de haren niet te kort worden geschoren. Het helpt om met de haarrichting mee te scheren, niet te vaak over de huid heen te gaan en de huid niet uit elkaar te trekken tijdens het scheren.
Als je een baard én acne hebt, is hetzelfde advies nuttig. Scheer niet te vaak, doe het zachtjes en voorkom open wondjes. Kies daarnaast voor een zeepvrije scheerschuim (of een niet-verstoppende olie zoals jojobaolie) en vermijd aftershave met alcohol en parfum.
Vraag om hulp
Heb je last van acne, in welke vorm dan ook? Ga dan zeker naar de huisarts voor advies. Er is een goed protocol vanuit de huisarts om acne te behandelen. Is de acne ernstig, dan kan de huisarts je doorverwijzen naar de dermatoloog.
Lees meer over acne behandelingen in dit artikel: Acne behandelen – mijn tips en ervaringen.
Verder lezen
Ik heb veel artikelen geschreven over mijn ervaring met acne, littekens, huidverzorging en mentale zelfzorg:
- Mijn persoonlijke acne verhaal
- Acne littekens behandelen
- Acne huidverzorging: tips & mijn routine
- Een overzicht van mijn favoriete huidverzorging bij acne
- En mijn mentale zelfzorg tips als je onzeker bent
En luister naar mijn podcast met dermatoloog dr. Rieke Driessen van het Radboudumc, waar we de verschillende soorten acne ook bespreken:
Heb jij last van acne en weet je welke soort dat is?
